مقدمه
در کشورهای در حال توسعه، نقش و اهمیت کشاورزی در فرآیند توسعه اقتصادی از ابعاد گوناگون حائز اهمیت است، به ویژه آنکه امکانات بالقوه موجود در این بخش موجب شده که بخش کشاورزی بتواند از طرق مختلف نقش اساسی و محوری خود را در توسعه اجتماعی – اقتصادی ایفا کند. از آن جمله می‌توان به نقش‌های عمده ای نظیر تامین ارز از طریق صدور محصولات کشاورزی، گسترش صنایع فرآورده‌های کشاورزی، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر‌ها اشاره کرد. توسعه منطقه ای یکی از متداولترین روشهای توسعه به شمار می‌رود. که با هدف اتکاء بر منابع هر منطقه صورت می‌گیرد. شناخت دقیق امکانات بالقوه و بالفعل منطقه ای و بهره برداری صحیح از آنها، منطقه و کشور را در دستیابی به اهداف توسعه یاری می‌نماید (شریفی کیا.۱۳۷۴). فلات پهناور ایران، یکی از مراکز طبیعی رشد گیاهان باغی محسوب می‌شود با وجود قدمت پرورش گیاهان باغی در ایران، امروزه ما از پیشرفتهایی که در روشهای باغداری دنیا به وجود آمده کمتر بهره برده ایم. در نتیجه کشور ما با داشتن شرایط اقلیمی متنوع و مناسب، نتوانسته جایگاه شایسته‌ای را از نظر اقتصادی در میان کشورهای تولید کننده گیاهان استراتژیک و باغی به دست آورد. با وجود سابقه چند قرن پرورش درخت پسته در کشور ما، هنوز در صنایع تبدیلی این گیاه از علم جدید بهره چندانی نبرده‌ایم.
جهش قابل توجهی که در عملکرد اکثر محصولات زراعی و باغی در نیمه دوم قرن بیستم اتفاق افتاده در مورد گیاه پسته در کشور مصداق داشته است. چنین وضعیتی قدرت رقابت اقتصادی گیاه پسته را با گیاهان زراعی و سایر محصولات باغی منطقه‌های دیگر افزایش می‌دهد لذا نگرش علمی علاوه بر تولید و پژوهش در مورد این گیاه امری اجتناب ناپذیر میباشد توجه به صنایع تبدیل نیز ضروری به نظر میرسد.
با توجه به وسعت کشور و دارا بودن خاکهای نامناسب و شرایط نامناسب، گیاه پسته می‌تواند طبق بررسی‌های به عمل آمده در آب و خاک بسیاری از مناطق که برای سایر محصولات کشاورزی مناسب نیست. این مناطق را به کشت و پرورش این گیاه اختصاص داد. در مجموع با توجه به شرایط خاص کشور مانند کمبود بارندگی و کم آبی عمومی، گرما و کاهش رطوبت نسبی در تابستان، شوری آب و شور یا قلیایی بودن خاکها که مانع گسترش کشت و کار بسیاری از گیاهان متداول به صورت تجاری شده است، گیاه پسته بعنوان یک محصول مهم اقتصادی، جایگاه ویژه ای را در میان محصولات کشاورزی می‌تواند به خود اختصاص دهد و سهم بزرگی را در اقتصاد کشاورزی کشور دارا باشد. به طوری که درآمد میلیون‌ها خانوار روستایی را در کل کشور تامین کند از طرفی در صورت استفاده از صنایع تبدیلی و تبدیل آن به فرآورده‌های لازم ارزش آن را می‌توان چند برابر نمود.
در حال حاضر گیاه پسته با حدود ۴۶۰۰۰۰ هکتار سطح زیر کشت در کشور، جایگاه ویژه ای دارد، تاثیر آن بر اقتصاد نیز چشمگیر تر خواهد بود. همچنین بررسی تغییرات سطح زیر کشت و تولید این محصول اخیر بیانگر روند رو به رشد این محصول میباشد.
تاریخچه و اهمیت پسته
پسته از قدیم در ایران وجود داشته است. جنگل‌های خودروی وسیع پسته در خراسان قدیم (منطقه ای واقع در بین ایران، افغانستان و ترکمنستان) وجود داشته است تا این نواحی را موطن اصلی پسته بدانند. پسته بوسیله یکی از امپراطوران روم به نام وی له ليوس در قرن اول میلادی از ایران به روم برده شد. سپس به بوسیله کلاویوس پمپیوس کاشت آن در اسپانیا رواج یافت (شیرانی بیدآبادی، ۱۳۹۴). سابقه کشت پسته در استان کرمان حداقل به چهار تا پنج قرن قبل برمی گردد و وجود درختان پسته چهار صد ساله در رفسنجان، این امر را تأیید میکند. در نیم قرن گذشته سطح زیر کشت پسته در کشور توسعه یافته است. هم اکنون در بین محصولات باغی، پسته دارای بیشترین سطح زیر کشت است و استان کرمان با سطح زیر کشت معادل ۲۸۰۰۰۰ هکتار بیشترین سطح زیر کشت و بیشترین تولید پسته را در ایران و جهان دارا است. در بین صادرات غیر نفتی ارزش صادرات آن بعد از فرش در مقام دوم است. با توجه به سازگاری پسته به شرایط محیطی اکثر مناطق کشور و اقتصادی بودن پرورش این درخت، کشت آن در سایر استانها در حال توسعه است.
مناطق عمده پسته کاری در دنیا
در قاره آسیا علاوه بر ایران در کشورهای سوریه، ترکیه، اردن، قبرس، لبنان و فلسطین پرورش درختان پسته معمول میباشد. در قاره اروپا در کشورهای ایتالیا و یونان باغ‌های پسته وجود دارد و حدود سی سال پیش کوشش‌هایی به منظور ایجاد باغ‌های پسته در استرالیا به عمل آمده است. در قاره آفریقا در کشور تونس و مراکش باغ‌های پسته وجود دارد. سوریه بعد از ایران قدیمی ترین کشوری است که کشت و پرورش درختان پسته در آن معمول بوده است.
پسته یکی از موفق ترین گیاهان وارد شده به آمریکا در قرن بیستم است. پسته، بومی آسیای غربی، آسیای صغیر، مکانی که هنوز رویشگاههای بزرگ وحشی در شرایط گرم و خشک کشورهای لبنان، فلسطین، سوریه، ایران، عراق، هند و اروپای جنوبی و کشورهای بیابانی آسیا و آفریقا یافت می‌شوند، است. پسته در اوایل شروع تاریخ میلادی به اروپا وارد شد. اولین معرفی پسته به آمریکا بوسیله USDA (سرویس شناسایی گیاه) در سال ۱۸۹۰ بود. در سال ۱۹۰۴، برای نخستین بار به کالیفرنیا در ایستگاه معرفی گیاه در چیکوا کالیفرنیا در شمال دره ساکرامنتو ۲ وارد شد (صداقتی و همکاران، ۱۳۸۸).
پسته یکی از محصولات کشاورزی است که تولید آن در ایران دارای سابقه دیرینه ای میباشد و از دیرباز به عنوان لذیذترین انواع خشکبار شناخته شده و با گذشت زمان و معرفی هر چه بیشتر این محصول با ارزش، کم کم صادرات آن به عنوان تجارت مطرح و به مرور زمان بر میزان صادرات آن افزوده گردیده است.
اهمیت اقتصادی و تجاری پسته، معروف به طلای سبز، که از لحاظ ارزش یکی از اقلام صادراتی کشور ما میباشد و بر هیچ کسی پوشیده نیست. این اهمیت از دو جهت قابل توجه است
الف: به عنوان یک منبع صادرات غیر نفتی در جهت جذب ارز
ب: به علت محدود بودن مناطق تولید پسته در دنیا، رقابت کمتر از سایر محصولات است (کور و همکاران[1]، ۱۹۹۰)
علاقه روزافزونی که بازار مبادلات جهانی در این سالها به محصول پسته ایران نشان می‌دهد سعی در بهتر شناختن این محصول و اهتمام ارزیابی آن را در تاریخ بازرگانی و کشاورزی در سراسر عرصه فرهنگ ایران التزام میکند. بدون شک اینکه ایران خاصه نواحی شرقی آن یک منبع باستانی پسته کوهی و اهلی بوده است، اینکه در بسیاری زبان‌های اقوام عالم، نام پسته از ریشه ایرانی کلمه مأخوذ به نظر میرسد و اینکه به حکم شواهد و قراین، کشته پسته از دیرباز از طریق ایران در جاهای دیگر از جمله سواحل آسایی و آفریقایی مدیترانه انتشار یافته است، دست زدن به یک رشته تحقیق در باب این محصول را همچون نوعی تعهد برای عرصه تحقیقات ایرانی ضروری ساخته است (شیرانی بیدآبادی، ۱۳۹۴).
درآمد سرشار یک هکتار باغ پسته، انگیزه ای مطلوب برای توجه به این بخش کشاورزی و جذب سرمایه شده است. گویا تلاش کشاورزان و باغداران ایرانی در عرصه صادرات محصولات کشاورزی تحت تاثیر سخن پند آمیز یکی از شاعران مشروطیت به نام “افسر سبزواری” است (خوشگفتار منش، ۱۳۸۳)
چو می‌کاری ای مرد چیزی بکار که هرجا فرستیش زر آورد
نه چیزی که چون شد ز کشور برون فروشنده را درد آورد
نه چیزی که چون ماند چیزی به جای زنابود گ شتن ضرر آورد
ز بادام و پسته صدف برنشان که از خاک تیره گهر آورد
ز پسته زمرد دهد باغبان ز بادام لولوتر آورد
گیاهشناسی پسته
پسته با نام علمی Pistacia vera متعلق به خانواده سماق (Anacardiaceae) میباشد. پسته گیاهی پایا، دو پایه و دیپلوئید (30 – 2x- 2n) میباشد، این خانواده از ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه تشکیل شده است. این گیاه به صورت درخت، دارای گل‌هایی دو پایه، بدون گلبرگ، کوچک و مجتمع در خوشه‌های ساده و مرکب هستند. گل آذین خوشه ای و گلهای نر دارای کاسه پنج قسمتی و پنج پرچم با میله‌هایی کوتاه و بساکهایی حجیم و بزرگ اند. گلهای ماده دارای ۳ یا ۴ بخش و تخمدان دارای یک خانه و خامه ای کوتاه سه شاخه ای است. گرده افشانی بوسیله باد صورت می‌گیرد. میوه پسته شفت تک دانه ای، دارای هسته ای با درون بر چوبی است ریشه درخت پسته محوری و عمودی است و بیش از دو متر هم در خاک نفوذ میکند. ارتفاع درخت پسته در برخی ارقام مانند رقم بادامی به بیش از ۱۰ متر هم میرسد (خاتم ساز، ۱۳۷۶). برگ‌ها مرکب شانه ای و بسته به نوع رقم ۳ تا ۷ برگچه ای میباشند. دوره نونهالی در پسته طولانی میباشد و از سن ده سالگی باردهی اقتصادی درخت آغاز می‌شود. گیاهان این خانواده غالبا دارای مجاری ترشح کننده مواد رزینی میباشند (قهرمان، ۱۳۷۳).
رده بندی گیاه شناسی
رده بندی پسته به صورت زیر میباشد:
سلسه: گیاهان Kingdom: Plantae
شاخه: نهان دانگان Phylum: Angiosperms
رده: دو لپه ایها Class: Eudicots
زیر رده Unranked: Rosids
راسته Order: Sapindales
خانواده : سماق Family: Anacardiaceae
جنس پسته در ایران دارای چهار گونه معرفی شده زیر است (خاتم ساز، ۱۳۶۷).
- Pistacia vera L.
- Pistacia atlantic Desf
- Pistacia mutuca F.M.
- Pistacia khinjuk stoncks
انواع پسته
به طور کلی انواع پسته به دو گروه گرد و دراز تقسیم بندی شده اند؛ که به نامهای کله قوچی، فندقی و اکبری … ولی به طور سنتی در ایران حدود ۹۰ گونه از پسته شناخته شده است؛ که تعدادی از آنها به صورت گسترده و تجاری و برخی به صورت پراکنده و محدود کشت می‌شوند.
انواع ارقام محصول
مهمترین ارقام پسته در ایران عبارتند از: اکبری، کله قوچی، احمد آقانی، اوحدی، بادامی زرند، ممتاز، خنجری دامغان، شاهپسند، سفید پسته نوق و قزوینی. استانهای کرمان، یزد، خراسان، سمنان، قم، فارس و اصفهان و سیستان و بلوچستان و مرکزی به عنوان استانهای پسته خیز هستند. شهرستان‌های رفسنجان، زرند، سیرجان را از جمله مناطق پسته خیز در استان کرمان هستند.
مهمترین ارقام تجار پسته ایران عبارتند از (پسته اکبری، پسته کله قوچی، پسته احمد آقایی، پسته فندقی یا اوحدی)
رقم اکبری
پسته اکبری یکی از ارقام تجاری پسته ایران میباشد که از نظر اقتصادی دارای بالاترین ارزش میباشد. این رقم به نام عبداللهی نیز شهرت دارد و در روستای فخرآباد کشکوئیه رفسنجان شناسایی و انتخاب گردیده است. این رقم دارای میوه ای بادامی شکل، کشیده و درشت میباشد.
رقم کله قوچی
پسته کله قوچی این رقم یکی از ارقام تجاری پسته ایران میباشد که برای اولین بار توسط فردی به نام حاج علی شریفی در روستای دهنو رفسنجان شناسایی و انتخاب گردید و به همین دلیل به نام پسته حاج شریفی نیز معرف است. مناطق عمده گسترش آن استان کرمان میباشد و در سایر استانهای کشور نیز به صورت پراکنده وجود دارد.
رقم احمد آقایی
پسته احمد آقایی، این رقم برای اولین بار توسط فردی بنام احمد آقا فروتن در احمدیه نوق شناسایی و انتخاب گردید. گسترش این رقم در استان کرمان بیشتر در مناطق نوق رفسنجان و شهرستان سیرجان میباشد. در حال حاضر این رقم یکی از مهم ترین ارقام تجاری کشور میباشد که علی رغم قدمت نه چندان طولانی آن، به طور چشمگیری در حال گسترش میباشد. میوه آن بادامی شکل ولی ظاهری آن همانند رقم کله قوچی میباشد. قرمزی رنگ مغز، سفیدی پوست استخوانی و درشتی میوه باعث گسترش آن شده است.
رقم فندقی اوحدی
پسته اوحدی، یکی از متداول ترین ارقام تجاری پسته ایران میباشد که بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ در روستای فتح آباد رفسنجان توسط مهدی اوحدی شناسایی و انتخاب گردید. رقمی است بسیار معروف و سازگار برای اکثر مناطق پسته کاری که در طول ۵۰ سال گذشته گسترش فراوانی پیدا کرده است. حدود ۷۰-۶۰ درصد پسته کاری‌های رفسنجان را این رقم به خود اختصاص داده است. این رقم دارای میوه‌ها فندقی شکل و کروی میباشد.
موقعیت اقلیمی مناطق پرورش پسته
مناطق پرورش پسته در فاصله عرض جغرافیایی ۲۹ تا ۴۰ درجه بر روی کمربندی از کره زمین به صورت پراکنده استقرار یافته است. کشت و پرورش درختان پسته در ایران در عرض جغرافیایی ۴۲-۲۷ درجه شمالی انجام شده است. اغلب درختان پسته در ارتفاع ۲۰۰۰-۹۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته اند. درخت پسته قادر به تحمل دمای ۴۵ درجه سانتی گراد در تابستان و دمای ۲۰- درجه سانتی گراد در زمستان میباشد. برای داشتن حداکثر محصول میزان حداکثر رطوبت نسبی بایستی کمتر از ۳۵ درصد باشد (ابریشمی، ۱۳۷۳).
در ایران، عمده اراضی زیر کشت پسته در حاشیه کویر قرار دارند و یکی از مشکلات عمده این اراضی شوری خاک و آب آبیاری است (طالبی، ۱۳۸۷).
یکی از راه‌های مقابله با شوری، استفاده از گیاهان مقاوم به شوری مثل پسته (.Pistacia vera L) است که گیاهی نیمه گرمسیری از خانواده Anacardiacae و جنس Pistacia میباشد (علیپور و حسینی فرد، ۱۳۸۲).
پسته وحشی
پسته وحشی با نام علمی (Pistacia atlantica) از خانواده سماق و جنس پسته میباشد که دارای گونه‌های چاتلانقوش[2] و خنجوک[3] میباشد. میوه آن در اواخر فروردین ماه تشکیل می‌شود و دارای پوست سبز روشن و نرم است که به راحتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مناطق رویشی پسته وحشی در کشورمان از ارومیه در آذربایجان شروع و در استانهای کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان، فارس و کرمان به صورت پراکنده یا مجتمع امتداد می‌یابد. این گیاه در دامنه‌های جنوبی البرز و استان خراسان نیز می‌روید (شیرانی بیدآبادی ۱۳۹۴).
منشأ اوليه پسته منطقه ای بین ایران، افقانستان و ترکمنستان میباشد و این گیاه در چند استان کشور در سطح وسیع کشت گردیده است ولی در این میان استان کرمان بیشترین سطح زیر کشت پسته را در ایران به خود اختصاص داده است (شیرانی بیدآبادی. ۱۳۹۴).
پسته در بین صادرات غیر نفتی بعد از فرش مقام دوم را دارا میباشد و سالیانه بیش از چندین میلیارد دلار ارز از طریق صادرات این محصول وارد کشور می‌شود (آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۷).
پسته یکی از محصولات کشاورزی است که با نام ایران آمیخته و تولید آن در کشور سابقه تاریخی دارد و از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کشت و بهره برداری قرار گرفته است. جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان، پیشنه تاریخی دارند، و تصور بر این است، که درخت پسته از حدود ۳ – ۴ هزار سال قبل، در ایران اهلی شده و مورد کشت قرار گرفته است (پناهی و همکاران، ۱۳۸۰).
ایران قرن‌ها بدون رقیب، عمده ترین تولید کننده پسته جهان بوده اما در حال حاضر کشورهای دیگر در زمینه تولید و تجارت پسته به رقابت با ایران پرداخته اند. به عنوان مثال، ترکیه که سابقه تولید و تجارت پسته آن قدمت چندانی ندارد و در یک قرن گذشته در زمره مشتریان پسته ایران بوده و در سال‌های اخیر تولید محصول خود را بالا برده و به رقیبی برای پسته ایران مبدل شده است. توسعه باغ‌های کالیفرنیا در آمریکا نیز باعث شده است که آمریکا به عنوان رقیبی نیرومند برای پسته ایران در بیاید. آمریکا پس از ایران دومین کشور تولید کننده و صادر کننده پسته در جهان محسوب می‌شود.
امروزه شاید بیش از نیمی از پسته دنیا متعلق به ایران است و باقیمانده آن بیشتر توسط کشورهای آمریکا، ترکیه، سوریه ایتالیا و یونان تولید می‌شود ۷۰ درصد پسته تولیدی ایران صادر و بقیه در داخل مصرف می‌شود. بررسی روند صادرات پسته ایران نشان می‌دهد که میزان صادرات از سال ۱۳۶۳ به بعد سیر صعودی داشته و تا سال ۱۳۷۸ ارزش و مقدار صادرات پسته نسبت به سال ۱۳۶۳ تقریبا ۱۰ برابر شده است. در فاصله سال‌های ۱۳۶۳-۱۳۷۵ بطور متوسط میزان صادرات این محصول در کشور سالانه حدود 9/67 درصد رشد داشته، ولی در چند سال اخیر، رقم رشد رو به کاهش بوده است. این در حالی است که هنوز ۵۵ درصد از سهم تولید جهان و ۸۸ درصد از بازار جهانی، ۷۴ درصد بازار مصرف اروپا و بیش از ۶۰ درصد بازار خاور دور در اختیار ایران است. بر اساس بررسی‌های انجام شده در سال‌های اخیر، این تهدید وجود دارد که چنان چه تمهیدات لازم در جهت بازاریابی صحیح در صحنه بین المللی برای پسته ایران صورت نگیرد، سهم ایران از بازار جهانی پسته کاهش یابد (فرج الهی و جفره، ۱۳۹۰).
در حال حاضر، بالغ بر ۴۷۰ هزار هکتار باغ پسته بارور و غیر بارور در ایران زیر کشت است که حدود ۷۰ درصد از آنها در استان کرمان واقع شده است (دفتر آمار و فن آوری اطلاعات، ۱۳۸۶). اما به دلیل وجود خاکهای آهکی و شور و آب آبیاری با کیفیت نامناسب در مناطق پسته کاری، مشکلات تغذیه ای فراوانی به وجود آمده که باعث کاهش تولید پسته در این شرایط شده است (شیرانی بیدآبادی. ۱۳۹۴).
صادرات پسته
بررسی آمار واردات و صادرات پسته در جهان در ده ماه اول سال ۲۰۰۹ میلادی نشان از کاهش محدودی در کل صادرات پسته جهان دارد. در این دوره صادرات ایران به اروپا حدود ۳۰۴۴۵ تن بالغ شد که کاهشی به میزان ۹ درصد در مقایسه با ارقام دوره مشابه سال قبل دارد که این کاهش از پائین آمدن میزان صادرات به کشورهای آلمان و فرانسه ناشی می‌شود (مهرابی بشر آبادی، ۱۳۸۷).
نمودار ۲-۱ میزان صادرات ایران، آمریکا و کل کشورها (۲۰۰۸-۲۰۰۰) (واحد تن)
به طور کلی صادرات پسته به آلمان و فرانسه در این دوره نسبت به دوره مشابه سال قبل بترتیب ۲۲ و ۴۴ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در حجم صادرات پسته به ایتالیا تغییر محسوسی رخ نداده و در مورد اسپانیا و یونان میزان صادرات افزایش داشته است. در کل دوره، صادرات پسته ایران به اسپانیا حدود ۱۸ درصد و صادرات به یونان نزدیک ۱۸۰ درصد افزایش یافته است.
در این مدت واردات پسته اروپا از آمریکا حدود ۵۰ درصد نسبت به دوره ده ماه اول سال میلادی ۲۰۰۸ افزایش نشان می‌دهد. این افزایش بیشتر شامل ۳۴ درصد افزایش صادرات پسته به آلمان، ۴۵ درصد افزایش صادرات پسته به بلژیک، ۶۸ درصد افزایش صادرات پسته به فرانسه و ۳۶ درصد افزایش صادرات پسته به ایتالیا می‌شود. در این مدت مجموع واردات پسته اروپا از ترکیه از ۳۰۰۰ تن مربوط به ده ماه اول سال ۲۰۰۸ به کمتر از ۸۸۷ تن کاهش یافت (مهرابی بشر آبادی، ۱۳۸۷).
وضعیت کشت و تولید پسته در جهان
سطح زیر کشت پسته
میزان سطح زیر کشت درختان بارور پسته کشور در سال ۱۳۹۷، ۳۵۹ هزار هکتار و غیر بارور ۹۷ هزار هکتار که بالاترین درصد کل سطح زیر کشت بارور جهان را شامل می‌شود و امریکا با ۲۵۰ هزار هکتار در رتبه دوم قرار دارد.
نمودار 2-2- درصد سطح زیر کشت پسته در کشورهای مختلف
نمودار 2-3- درصد توزیع هفت محصول با بیشترین سطح باروری کشور در سال 1395
نمودار ۲- ۴- درصد توزیع سطح میوه‌های خشک کشور در سال ۱۳۹۵
میزان تولید و عملکرد
با توجه به رشد سالیانه ۴ درصدی تولید پسته در جهان، تخمین زده می‌شود میزان تولید پسته جهان در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۷۰۰ هزار تن برسد. بنابراین با توجه به افزایش تولید پسته در سال‌های آتی ضروری است از هم اکنون برای مصارف و صادرات این محصول برنامه ریزی دقیقی صورت گیرد (عزیزی و یزدانی، ۱۳۸۵).
جدول ۲-۱- میزان تولید پسته جهان
| کشور | میزان محصول (تن) |
| ایران | 230000 |
| امریکا | 108598 |
| ترکیه | 72416 |
| سوریه | 52066 |
| چین | 38000 |
| سایر کشورها | 11000 |
میزان تولید و عملکرد پسته
در سال ۱۳۸۹ تولید جهانی پسته، ۴۲۸ هزار تن بوده است که این حجم از تولید عمدتا مربوط به کشورهای ایران، آمریکا، ترکیه میباشد. سهم کشورهای ایران، آمریکا، ترکیه و دیگر کشورها از تولید جهانی پسته به ترتیب 7/۴۶، ۳۲، 7/۱۱، 6/۹ درصد است. رشد تولید پسته در جهان دارای آهنگی ۴ درصدی میباشد.
روند تولید پسته و اقتصاد پسته
ایران و ایالات متحده آمریکا، دو کشور اصلی در زمینه تولید و صادرات پسته در جهان به شمار می‌روند. به طوری که حدود هفتاد تا هشتاد درصد تولید سالانه پسته در اختیار این دو کشور بوده است.
در سال ۱۹۲۹ دانشمند گیاه شناسی آمریکایی ویلیام ای. وایتهوس تنها صرف شش ماه در مزارع باغ‌های کشت پسته ایرانی، با جمع آوری بذر و انجماد آنها به صورت انبوه، تولید را برای یافتن پسته‌های متمایز پیدا کرد. او با برگرداندن یک کیسه ۲۰ پوندی (۹ کیلوگرم) بذر به آمریکا بازگشت.
بیش از ۹۰٪ پسته آمریکا در ایالت کالیفرنیا تولید می‌شود و در ایران شهرستان رفسنجان بیشترین تولید را به خود اختصاص داده است. تولید پسته در ایران پیشینه چند هزار ساله دارد. اما پسته کاری در آمریکا در دهه ۱۹۳۰ میلادی با کاشتن بذر پسته ایرانی آغاز شده است. پس از بحران گروگان گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران در نوامبر ۱۹۷۹ میلادی و وضع تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران، پسته کاری صنعتی در آمریکا رونق گرفت. در طی سالها تحریم بین المللی علیه ایران، پسته آمریکا جای پسته ایران را گرفت. اما با توافق هسته ای و موج هوای خشک و گرم در سراسر سواحل غربی آمریکا در سال ۲۰۱۴ که باعث از دست رفتن نیمی از محصول پسته د این کشور شد، پسته ایران جان تازه ای برای راه یافتن به بازارهای بین المللی یافت.
شرکت‌هایی که هم اکنون در حال فعالیت گسترده در این زمینه هستند در آینده یک رقیب جدی برای شرکتهای پسته ایران خواهند بود. اسرائیل بیشترین مصرف سرانه پسته را به خود اختصاص داده است.
صادرات پسته در جهان
ایران در بازار جهانی پسته در میان کشورهای صادر کننده پسته مقام اول را داشته و دارد به طوری که تا سال ۱۹۷۹ یکه تاز بازار محسوب می‌شد. از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۲ سهم ایران در صادرات پسته از ۸۱ درصد به ۴۴ درصد کاهش پیدا کرد که از دلایل عمده آن می‌توان به جنگ تحمیلی و تحریم تجاری ایران اشاره کرد.
از طرفی در سال ۱۹۸۲ آمریکا با کسب ۱۵ درصد سهم صادراتی پسته دنیا رتبه سوم را پس از ترکیه به دست آورد و از این سال به بعد خود را به عنوان یکی از رقبای اصلی ایران در صادرات پسته مطرح کرده است.
از سال ۱۹۸۳ رقبای دیگری همچون آمریکا، آلمان، ترکیه و در اواخر چین در بازار صادراتی پسته حضور فعالی داشته اند که در این میان کشور آلمان با صادرات مجدد پسته بعد از ایران و آمریکا اغلب در رتبه سوم جهانی قرار دارد.
سهم صادراتی چین در بازار جهانی از سال ۱۹۹۸ درخور توجه بوده است که بیشتر از طریق هنگ کنگ صورت می‌گیرد، چین نیز همانند آلمان دست به صادرات مجدد می‌زند، به طوری که از سال ۱۹۸۸ به بعد 9/۴ درصد از صادرات جهانی پسته را به خود اختصاص داده است.
از سال ۱۹۸۳ به بعد سهم صادراتی ایران افزایش یافته و از ۴۴ درصد در سال ۱۹۸۲ به ۷۴ درصد در سال ۱۹۹۰ رسیده است که از علل آن می‌توان به کاهش قیمت نفت در این سالها و توجه بیشتر به صادرات غیرنفتی و شروع برنامه اول توسعه و محوریت بخش کشاورزی اشاره کرد.
سهم صادراتی ایران از ۶۶ درصد در سال ۱۹۹۶ به ۴۴ درصد در سال ۱۹۹۷ کاهش یافته که علت آن مشاهده قارچ آفلاتوکسین در پسته صادراتی ایران به اتحادیه اروپا بوده است و از این سال به بعد بازار صادراتی ایران دچار افول شد. در مقابل، کشورهای آمریکا، چین و آلمان سهم عمده ای از بازار صادراتی را به دست آوردند.
مشکلات صادراتی پسته از شهریور ۱۳۷۶ با ممنوعیت واردات این محصول توسط اتحادیه اروپا به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین آغاز شد. اما این ممنوعیت کوتاه مدت اولیه چهار ماه بعد در پی بازدید هیاتی اروپایی از وضعیت بهداشت پسته ایران برداشته شد. هرچند برخی مقامات ایرانی در آن برهه تصمیم اتحادیه اروپا را تنها به دلیل فشارهای سیاسی عنوان کردند.
حجم تولید پسته در ایران طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب روند مشخصی نداشته است به عنوان مثال تولید ۳۰۳ هزار تنی پسته در سال ۲۰۰۰ به یکباره به ۱۱۲ هزار تن در سال ۲۰۰۱ کاهش و مجددا در سال ۲۰۰۲ به ۲۴۹ هزار تن افزایش یافته است. بر اساس این گزارش نمونه دیگر نوسان شدید تولید پسته ایران به سال ۱۹۹۶ برمی گردد که تولید ۲۶۰ هزار تنی پسته در این سال به طور ناگهانی به ۱۱۱ هزار تن در سال ۱۹۹۷ کاهش یافته است و مجددا در سال ۱۹۹۸ با افزایش ۲۰۰ درصدی مواجه شده و به ۳۱۳ هزار تن رسیده است.
گزارش فائو تصریح میکند: در حالی که تولید پسته ایران در سال ۱۹۷۸ (سال پیروزی انقلاب اسلامی) ۶۹ هزار تن بود، طی دو سال بعد از آن به حدود ۲۰ هزار تن کاهش یافت، ولی مجددا در سال ۱۹۸۱ به ۱۲۲ هزار تن رسید و بار دیگر در سال ۱۹۸۲ به ۹۶ هزار تن کاهش یافت.
در بین کشورهای عمده تولید کننده پسته در سال ۱۹۹۷ ایالات متحده آمریکا با تولید متوسط ۳۰۸۵ کیلوگرم بالاترین عملکرد را به خود اختصاص داده است و نسبت آن به عملکرد جهانی ۳۵۱ درصد بالاتر است. پس از ایالات متحده آمریکا، ترکیه در جایگاه دوم قرار دارد. کشورهای چین، سوریه و یونان به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند که عملکردشان بالاتر از عملکرد جهانی بوده است.
در سال ۱۹۹۷ عملکرد در هکتار پسته ایران ۴۵۳ کیلوگرم و نسبت به متوسط جهانی ۵۲ درصد بوده است .
ایالات متحده آمریکا براساس آخرین گزارش با تولید متوسط ۳۷۵۰ کیلوگرم در هکتار و کشور ایران با ۷۵۰ کیلوگرم در هکتار را به خود اختصاص داده است.
در سال ۲۰۱۴ میلادی، ایران با صادر کردن بیش از ۱۹۱ هزار تن پسته بزرگترین صادر کننده این محصول در دنیا شناخته شد. ایالات متحده آمریکا نیز با صادر کردن حدود ۱۳۸ هزار تن پسته، به عنوان دومین صادر کننده پسته در جهان، در سال ۲۰۱۴ میلادی شناخته شد. سومین صادر کننده پسته در جهان ترکیه بود. ترکیه در سال ۲۰۱۴ توانست حدود ۳ هزار تن پسته را صادر نماید و به لحاظ صادرات پسته در مقام سوم جهان قرار گرفت.
صادرات پسته ایران در سال ۱۳۸۹ معادل ۱۵۰ هزار تن بوده است. یکی از برتری‌های ایران در صادرات پسته موقعیت جغرافیایی این کشور است. با امکان آسان حمل و نقل، ایران راحتی می‌تواند بازار را از در کشورهایی مانند چین از آن خود کند.
حدود ۱۰ درصد میزان تولید پسته کشور مصرف داخلی دارد و ۹۰ درصد دیگر صادراتی است. مصرف سالیانه ، پسته برای هر خانواده ایرانی حدود ۲ کیلوگرم است. تولید و صادرات پسته ایرانی، سالانه در حدود 4/1 تا 7/1 میلیارد دلار برای ایران، درآمدزایی میکند. استان کرمان شهرستان رفسنجان، شهرستان زرند شهر کشکوییه، شهرستان سیرجان، شهرستان انار و، مراکز اصلی تولید پسته در ایران به شمار می‌آیند و ۸۰ درصد پسته تولید شده در ایران، از این مناطق به دست می‌آید. شهرستان بوئین زهرا در استان قزوین نیز سهم قابل توجهی از پسته تولیدی ایران را به خود اختصاص می‌دهد.
با این که پسته ایران و آمریکا از یک نژاد هستند اما پسته ایرانی طعم بهتری دارد. چیزی که بسیاری از توزیع کنندگان عمده اروپایی هم آن را تأیید می‌کنند. (بذر و نهال اولین پسته‌های کاشته شده در آمریکا از انواع پسته‌های ایرانی بوده است که به خاطر تغییر خاک و آب و هوا طعم آن تغییر کرده است) مثلا پسته ترکیه از نژاد دیگری است.
تولید پسته در جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۷ معادل 987/574 تن بوده که ایران را در مقام اول جهان قرار داده است. بعد از ایران آمریکا با توليد 291/272 و چین با تولید 294/95 تن در مقام دوم و سوم قرار داشته‌اند.
در ایران تولید پسته بیشتر در شهرستان زرند، شهرستان محولات، شهرستان رفسنجان، شهر کشکوییه، شهرستان فردوس، رباط جز، شهرستان سیرجان، کاشان، شهرستان انار، شهرستان دامغان، بوئین زهرا، مروست، شهربابک، شهرستان راور و شهرستان نائین صورت می‌گیرد.
از مهمترین نوع پسته می‌توان به پسته «اکبری» اشاره کرد، پسته ای که به علت داشتن مغز بلند و کشیده و درشت خود در بازار جهانی به super long pistachio معروف است، این پسته از مهم ترین ارقام پسته در زمینه تجارت میباشد و تنها تولید کننده عمده این گونه پسته ایران است و بیشتر در شهرستان‌های رفسنجان و انار برداشت می‌شود، بنیانگذار این نوع پسته مرحوم حاج اکبر بسنجیده معروف به اکبر تاج آبادی بوده است، که این پسته به نام وی پسته اکبری نام گرفته، نامبرده در سال ۱۳۸۰ در سن ۹۶ سالگی در شهرستان رفسنجان درگذشت و در زادگاهش روستای تاج آباد از توابع شهرستان رفسنجان به خاک سپرده شد.
مشکلات پسته
در حالی که در میانه دهه ۸۰ خورشیدی، تولید پسته ایران بیش از 250 هزار تن بوده، این میزان در ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی، به ۱۰۰ هزار تن کاهش یافته است. خشکسالی‌های پی درپی (بزرگترین مشکل کنونی در تولید پسته) و عدم برنامه ریزی برای تأمین آب مورد نیاز باغ‌های پسته و نیز قوانین و مقررات دست و پاگیر صادراتی باعث شده که میزان صادرات پسته ایران، افت چشمگیری را در سال‌های اخیر تجربه کند و در همین زمان، با افزایش تولید پسته در ایالت کالیفرنیای آمریکا، این کشور در حال تبدیل شدن به اولین صادر کننده این محصول در سطح جهان شده است.
مشکلات رقابتی
آمریکا پسته را به صورت مکانیزه تولید میکند و همین امر موجب شده که محصول این کشور در هر هکتار ۳ تن و سه برابر محصول تولیدی ایران در هر هکتار باشد. در سال ۱۳۹۳ صادرات پسته ایران به کشورهای اروپایی از ۹۰ هزار تن در سال به ۱۰ هزار تن کاهش یافته بود. یکی دیگر از مشکلات صادر کنندگان استفاده بی رویه سم در باغ‌های پسته است که سهم اندک پسته ایران در بازارهای اروپایی را با خطر مواجه میکند. اتحادیه اروپا در این مورد قوانین سخت گیرانه ای دارد و اگر این بازار از دست برود پسته آمریکا در زمان کوتاهی بازار ایران در اروپا را تصاحب میکند.
تولید پسته در جهان
در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱4 میلادی، ایران، ایالات متحده آمریکا، ترکیه، سوریه و اتحادیه اروپا، پنج تولید کننده اصلی پسته در جهان بوده‌اند.
جدول ۲-۲- میزان تولید پسته بر حسب هزار تن آوریل (۲۰۱۶)
| سال 15-2014 | سال 14-2013 | سال 13-2012 | سال 12-2011 | سال 11-2010 | سال 10- 2009 | نام کشور |
| 230 | 170 | 183 | 160 | 216 | 184 | ایران |
| 233 | 213 | 250 | 201 | 237 | 161 | ایالات متحده امریکا |
| 85 | 50 | 117 | 50 | 110 | 38 | ترکیه |
| 57 | 57 | 57 | 56 | 57 | 61 | سوریه |
| 13 | 13 | 13 | 13 | 12 | 11 | اتحادیه اروپا |
فرآورده
محصول یا فراورده یا فرآورده (به انگلیسی: product)، به معنای «چیزی است که توسط نیروی انسانی یا تلاشی تولید شود» یا «نتیجه یک عمل یا یک فرایند» را گویند. محصول به معنای حاصل شده و فراورده به معنای فرآوری نشده (تولید شده) است. محصول بیش تر در گذشته برای حاصل زراعت و مانند آن به کار می‌رفته است.
مفهوم فرآوری محصولات کشاورزی
صنایع تبدیلی در کشاورزی از آن جهت که موضوعات مرتبط با غذا، کشاورزی و صنایع وابسته به آن، همیشه در محافل اقتصادی مطرح شده است، مهم میباشد. با توجه به شرایط مناسب و چهار فصل آب و هوایی کشور، می‌توان گفت که خوشبختانه از لحاظ تولیدات کشاورزی، در رده‌های بسیار بالائی قرار داریم.
اما نکته بسیار مهمی که در این میان مطرح می‌شود این هست که حداقل ۳۰ الی ۴۰ درصد محصولات کشاورزی، تبدیل به ضایعات شده و ضررهای زیادی شامل حال کشاورزان و در نهایت ضررهای عمده ای بر پیکره اقتصادی کشور وارد می‌سازد.
تعریف صنایع تبدیلی
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته می‌شوند که با انجام کارهای مختلف روی محصولات زراعی، باغی، دامی، طیور، شیلات، جنگل و مرتع، باعث افزایش ارزش اقتصادی این محصولات شوند. در حقیقت در این صنعت، انواع محصولات کشاورزی و دامی را به مواد مختلف و قابل مصرف تبدیل میکند و رابطه با ارزشی بین کشاورزی و صنعت، ایجاد خواهد شد.
اثرات مفید صنایع تبدیلی
مشکل عمده کشاورزان در مناطق مختلف، بیکاری‌های دائمی و فصلی، از بین رفتن محصولات در بازه زمانی معین و همچنین ارتباط ناقص با سایر بخشهای اقتصادی است. صنایع تبدیلی، هم قدرت حل این مشکلات را دارد و هم توانائی ایجاد شغلهای جدیدتر. در واقع، صنایع تبدیلی باعث ایجاد ارزش افزوده، ایجاد اشتغال، افزایش درآمدهای ارزی، استفاده بیشتر از محصولات کشاورزی و جلوگیری از اتلاف محصولات خواهد شد.
یکی از راه‌های کاهش ضایعات، بالا بردن ارزش افزوده، افزایش کیفیت محصولات کشاورزی بسته بندی شده و صنایع مرتبط با آن است.
روش نگهداری
بهترین روش برای نگهداری از آجیل مغز شده، نگهداری درون فریزر است تا از رشد قارچ آفلاتوکسین بر سطح دانه‌ها و مغزها پیشگیری کنید. مصرف این قارچ سرطان زاست. البته در مقدار زیاد با گذاشتن قرص در انبارها از فساد شدن جلوگیری میکند (www.foodtimeline.org)
مغز پسته
مغز پسته که قسمت خوراکی پسته را تشکیل می‌دهد، شیرین با طعم خوشایند به رنگ سبز با پوسته ظریف قهوه ای کم رنگ است که احتیاج به برداشتن این پوسته قبل از خوردن نمی‌باشد . پوشش قهوه ای مغز حاوی آنتی اکسیدان است که دانه غنی از روغن را از اکسیژن اتمسفر و تند شدن حفظ میکند.
خواص کیفی
۳۶ گرم پسته (حدود ۵۵ دانه) بیشتر از ۱۶ درصد نیاز روزانه به فیبر، ویتامین B، تیامین، منیزیم، فسفر و مس را تأمین میکند. پسته حاوی مقدار زیادی استرول گیاهی است (تقریبا ۰۶ میلی گرم در ۳۶ گرم) که موجب کاهش بیماری‌های قلبی و سرطان می‌شود. علاوه بر این پسته منبع بسیار خوبی از اسیدهای چرب غیر اشباع است که چربی مفید میباشند و کمک به افزایش سطح لیپوپروتئین با دانسیته بالا یا کلسترول خوب بدون افزایش لیپوپروتئینهای با دانسیته کم یا کلسترول بد (مسئول آترواسکلروسیز) میکند.
ارزش غذایی پسته
دانش امروز برتری‌های پسته را از پاره ای جهات بر بسیاری از خوراکی‌های مقوی و مغذی از جمله خاویار، میگو، گوشت قرمز و سفید و… به اثبات رسانیده است.
جدول 2-3- مواد و عناصر موجود در 100 گرم مغزه پسته
| نوع ماده | میزان | ترکیبات | درصد |
| پروتئین | 8/19 گرم | ||
| چربی | 5/35 گرم | اسید پالمتیک | 2/9 تا 4/13 درصد |
| اسید استئاریک | 5/0 تا 1/1 درصد | ||
| اسید اولئیک | 1/56 تا 64 درصد | ||
| اسید لیئولنیک | 6/22 تا 31 درصد | ||
| اسید لینولنیک | 1/0 تا 4/0 درصد | ||
| اسید آراشیدیک | کمتر از 1 درصد | ||
| اسید میریستیک | کمتر از 1 درصد | ||
| اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 | |||
| عناصر معدنی | 8/2 گرم | آهن | 7/7 میلی گرم |
| فولات | |||
| پتاسیم | 792 میلی گرم | ||
| کلسیم | 140 میلی گرم | ||
| فسفر | 430 میلی گرم | ||
| مس | |||
| منیزیم | 150 میلی گرم | ||
| ویتامین‌ها | ویتامین A | 230 واحد | |
| ویتامین B1 | 0/7 میلی گرم | ||
| ویتامین B3 | 1/5 میلی گرم | ||
| ویتامین B6 | |||
| ویتامین E (E-γ) | mg 60/22 | ||
| ویتامین D | |||
| ویتامین K | |||
| هیدرات‌های کربن | 2/16 گرم | ویتامین C | mg 5 |
| آب | 6/5 گرم | ||
| فیبر | 5/0 گرم | ||
| انرژی | 662 کالری | ||
| کاروتنوئید |
اندام مورد استفاده و ترکیبات دارویی
اندام اصلی مورد استفاده گیاه پسته میوه آن است .
خواص دارویی و درمانی پسته
پسته به عنوان یک ماده غذایی گیاهی و نیرو بخش و درمان کننده بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. درخت پسته اولین بار در ترکیه و ایران یافت شد. در آن زمان، پسته غذای اشراف بود. در سال‌های بعد، فقط در جشن‌ها و مهمانی‌ها مصرف می‌شد. بعدها در انواع دسرها، شیرینی ها، بستنی و حتی به عنوان اشتها آور خورده می‌شد. این دانه، به خاطر شکلش به نام “آجیل خندان” معروف شد.
مغز پسته طبیعت گرم دارد و دانه ای مقوی و فربه کننده با خاصیت غذایی زیاد است. پسته دارای ارزش غذایی و دارویی بسیار بالایی میباشد. این میوه با ارزش دارای مقادیر فراوانی پتاسیم، فسفر، منیزیم، روی، آهن و ویتامین‌های گروه B میباشد و نقش مهمی در سلامتی بدن انسان دارد. پسته در مقایسه با دیگر آجیل ها، کالری کمتری دارد. مغز پسته بدون کلسترول میباشد و دارای مقدار کمی چربی اشباع میباشد و به جذب ویتامین‌های A،E ، D و K کمک میکند. یکی از بهترین منابع پروتئین گیاهی میباشد، دارای مقدار زیادی فیبر میباشد. که به هضم مواد غذایی کمک کرده، کلسترول و قند خون را تنظیم میکند. پسته در بین گروه آجیل ها، یکی از بهترین منابع پتاسیم میباشد. پتاسیم ۱ عدد پسته برابر پتاسیم ۱ عدد پرتقال است. مقدار پتاسیم در ۲ عدد پسته بیشتر از ۱ عدد موز میباشد. پتاسیم موجود در پسته، به تعادل مایعات بدن کمک میکند، ضربان قلب را تنظیم کرده و برای کاهش فشار خون نیز بسیار مفید میباشد. پسته دارای فسفر میباشد و در ساخت استخوان‌ها و دندان‌ها شرکت میکند، جلوی خستگی و ضعف را می‌گیرد و برای تقویت عضلات بدن مفید میباشد. مغزه پسته حاوی مقادیری منیزیم میباشد. منیزیم یکی از مهم ترین عناصر معدنی برای تبدیل غذا به انرژی میباشد، ضربان قلب را تنظیم میکند و از گرفتگی عضلات جلوگیری میکند. آهن موجود در پسته، برای سرگیجه، خستگی، رنگ پریدگی و کم خونی مفید است. پسته دارای ویتامین‌های B1، B۶ و E میباشد. ویتامین B۶ به سوخت و ساز پروتئین کمک میکند و در جذب مواد غذایی نیز نقش دارد. ویتامین B1 باعث افزایش انرژی، تقویت سلولهای عصبی و متعادل کردن اشتها می‌شود. در بین آجیل ها، پسته دارای بیشترین میزان آنتی اکسیدان میباشد. ویتامین E جزو گروه آنتی اکسیدانها میباشد که در تقویت سیستم ایمنی بدن، سلامت چشم و جلوگیری از خستگی و تنش و نیز جلوگیری از تخریب سلولها نقش مهمی دارد. مطالعات نشان داده است که پسته می‌تواند مقدار کلسترول خوب خون (HDL) را بالا ببرد و در عین حال مقدار کلسترول بد خون (LDL) و تری گلیسیرید را پایین بیاورد (کی و همکاران[4]، ۲۰۰۷). همچنین خوردن پسته میل جنسی را تقویت و ذهن را تقویت میکند. مربای پوست پسته برای تقویت معده و اعصاب مفید میباشد .دردهای کبدی را تسکین می‌دهد سموم بدن و یرقان را از بین می‌برد.
باتوجه به اینکه بهترین نوع پسته جهان در کشور ایران وجود دارد و کشور ما یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان مهم پسته در جهان به حساب می‌آید. پسته در نوع خام و بو استفاده می‌گردد. علاوه بر این مغز آن به صورت خرد و آسیاب شده در پخت بسیاری از شیرینی‌ها و کیک‌ها و همچنین به صورت خلالی برای تزئین بعضی از پلوهای مخلوط مانند شیرین پلو، مرصع پلو، هویج پلو و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین پسته کوبیده شده بر روی سوهان از مواد اصلی تشکیل دهنده سوهان است.
روغن پسته
روغن پسته به رنگ زرد طلایی و یا زرد مایل به سبز است و دارای ۲۰ درصد از انواع اسیدهای چرب مفید است که از عصاره مغز پسته به دست می‌آید که از ارزش غذایی و خواص درمانی متعددی برخوردار است. از این روغن گیاهی به عنوان یک چاشنی طعم دهنده در غذاها، آب میوه، سوپ و اکثر سالاد‌ها استفاده می‌شود. با سرکه و عسل قابل مخلوط کردن است و طعم بسیار مطلوبی را ایجاد میکند. از عمده ترین سبزیجات، دو سبزی کاسنی و لوبیا سبز که با ترکیب و استفاده از این روغن طعم مطلوبی به خود می‌گیرد.
* توجه داشته باشید حرارت بالا باعث از بین رفتن خواص روغن پسته خواهد شد.
استخراج روغن
به طور کلی و بر حسب نوع استفاده ۲ روش برای استحصال روغن از پسته وجود دارد.
استخراج روغن به صورت دستی
برای تهیه این روغن گیاهی باید مغز پسته را از پوستش جدا گردد. سپس پسته‌ها را با حرارت ملایم در تابه تفت داده شود تا مغز پسته‌ها کمی برشته شوند و پس از این مرحله مغز پسته را با کمک آسیاب، چندین بار آسیاب گردد تا کاملا له شوند. در این مرحله باید به آن مقدار خیلی کم آب افزوده گردد و دوباره آسیاب گردد تا حالت خمیری به خود گیرد. و در نهایت خمیر بدست آمده را داخل پارچه تمیز قرار داده شود و با فشار آوردن به پارچه ، روغن خالص پسته بدست می‌آید.
استخراج روغن به صورت ماشینی
در این روش پس از برداشت پوسته، با استفاده از ماشین کل مغز خرد شده و سپس با ایجاد فشار یا پرس اقدام به جداسازی روغن از کنجاله می‌شود که بسته به رقم و کیفیت مغز حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد روغن بدست می‌آید.
در هیچ کدام از مراحل فوق، گرما نقشی ندارد تا خواص غذایی و دارویی روغن از بین نرود.
خواص روغن پسته
از عصاره مغز پسته، روغن شفاف و زرد رنگی به دست می‌آید که خواص غذایی و درمانی دارد. روغن پسته سرشار از برخی ویتامین‌ها شامل A. D . E . K و دارای مقادیر بسیار بالایی مواد معدنی آهن، فسفر، مس، روی و منیزیم میباشد. این روغن در برابر سایر روغنها سرشار از آهن میباشد که باعث شده اهمیت روغن پسته را دو چندان کنند. خواص روغن پسته برای افرادی که از فقر آهن رنج می‌برند یا دچار کم خونی میباشند مفید است. یکی دیگر از مواد معدنی موجود در روغن پسته وجود فسفر است این روغن به دلیل میزان بالای فسفر موجود در آن، باعث تقویت هوش و حافظه می‌شود و اسید فولیک موجود در آن به رشد و تکامل سیستم عصبی جنین کمک میکند. همچنین مس یکی دیگر از مواد معدنی آن است که در درمان اسهال کودکان توصیه می‌شود. روی موجود در روغن پسته در معالجه دردهای استخوانی و مفصلی و ترمیم آنها تاثیر شگفت انگیزی دارد. یکی از خواص روغن پسته ترکیب فیبری و ارزش غذایی بالای آن است. از روغن پسته در صنایع آرایشی و طب سنتی نیز استفاده می‌شود. یکی دیگر از خواص روغن پسته جلوگیری از چروک شدن پوست و همچنین حفظ شادابی و نرم شدن پوست است. برای تقویت قلب می‌توانید از خواص روغن پسته استفاده کنید. همچنین برای افزایش حافظه و افزایش اشتها در سنین مختلف روغن پسته تاثیر گذار است . روغن پسته خوشبو کننده دهان است. روغن پسته ضربان قلب را تنظیم کرده و به اکسیژن رسانی بهتر سلولها کمک میکند. روغن پسته به دلیل مقدار کم کربوهیدرات موجود در آن، برای افراد مبتلا به دیابت مفید است و به جهت غنی بودن از فیتواسترول‌های گیاهی، با کاهش کلسترول بد خون موجب سلامت قلب می‌شود . این روغن گیاهی به دلیل دارا بودن مواد آنتی اکسیدان در پیشگیری از بروز سرطان موثر است. همچنین به دلیل غنی بودن از اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به تولید ترکیبات شبه هورمونی که در تجمع پلاکت‌های خون، انقباضات عروقی، واکنش‌های آلرژیک، ایمنی و حالات التهابی نقش دارند، کمک میکند . مصرف خوراکی روغن پسته در درمان فشار خون بالا موثر است و به طور کلی نقش ویژه ای در سلامت قلب دارد.
اجزا سازنده چربیها
ساختمان اسیدهای چرب
تاکنون بیش از هفتاد اسید چرب از تسوج گوناگون جدا کرده اند که همگی دارای زنجیره هیدروکربن طولانی با یک عامل کربوکسیل انتهایی هستند . بعضی از آنها اشباع شده و برخی دارای یک ، دو یا سه پیوند دوگانه هستند و گروهی در زنجیر خود دارای شاخه‌های جانبی نیز میباشند .تعداد کربنها در اسیدهای چرب به استثنای چند مورد ، همیشه زوج است و احتمالا علت زوج بودن آسان تر بودن سنتز آنها در نزد جانداران است. فرمول کلی اسیدهای چرب CH3 – (CH2) n – COOH است که n از صفر تا ۳۰ الى n ۴۰ تغییر میکند.
خواص اسیدهای چرب
جدا سازی اسیدهای چرب اشباع از غیر اشباع براساس نقطه ذوب انجام شد زیرا اسیدهای چرب غیر اشباع دارای نقطه ذوب پایین تری نسبت به اسیدهای چرب اشباع هستند همچنین پیوند دوگانه در اسیدهای چرب غیر اشباع بیشتر بین کربن ۹ و ۱۰ بوده و این پیوند دوگانه تقریبا در تمامی اسیدهای چرب غیر اشباع طبیعی در وضعیت ایزومر هندسی سیس (Cis) است
اسیدهای چرب با زنجیر طویل در آب غیر محلول هستند ولی در قلیایی محلول اند و تشکیل صابون سدیم یا صابون پتاسیم می‌دهند. اسیدهای چرب غیر اشباع به سهولت اکسید می‌شوند. تند شدن چربیها بر اثر اکسید شدن و ایجاد عوامل اسیدی و آلدئیدی در چربیها است (جلیلی، ۱۳۸۷).
جدول ۲-۴- ارزش غذایی پسته خشک و سرخ شده شور
| نام مواد | میزان | درصدها نسبی |
| لوتئین و زآکسانتین | 1205 میلی گرم | |
| ویتامین ب ۱ (تیامین) | 84/0 میلی گرم | 65 % |
| ویتامین ب ۲ (ریبوفلاوین) | 158/0 میلی گرم | 11 % |
| ویتامین ب 3 (نیاسین) | 425/1 میلی گرم | 10 % |
| پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) | 513/0 میلی گرم | 10 % |
| ویتامین ب۶ | 274/1 میلی گرم | 98/0 |
| اسید فولیک (ویتامین ب ۹) | 50 میکرو گرم | 13% |
| ویتامین A | IU 553 | 18% |
| ویتامین E | mg 60/22 | 15 % |
| ویتامین C | 3/2 میلی گرم | 4 % |
| فسفر | 485 میلی گرم | 69 % |
| پتاسیم | 1042 میلی گرم | 22 % |
| روی | 3/2 میلی گرم | 52 % |
| درصدها نسبی اند | ||
| منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا |
کاربرد روغن پسته در صنایع آرایشی
با افزایش سن انسان تغییراتی در پوست ایجاد می‌گردد که از آن جمله می‌توان به کاهش خاصیت ارتجاع و انعطاف پذیری پوست، کم شدن تدریجی ضخامت پوست یعنی نازک تر شدن آن و جذب و تحلیل تدریجی بافت چربی زیر جلد اشاره نمود. همچنین با توجه به روی آوردن انسانها به زندگی صنعتی که پیامد آن ایجاد فشارهای عصبی میباشد. همچنین استفاده از مواد غذایی غیر استاندارد (مثلا انواع فست فودها و غذاهای چرب) منجر به وارد آمدن آسیبهای جدی به پوست می‌شود که از آن جمله می‌توان به لک، جوش، چروک و انواع حساسیت‌های پوستی اشاره نمود. برای درمان این موارد اکثر اقشار مردم بخصوص خانم‌ها سعی در استفاده از انواع داروها و مواد شیمیایی دارند که در اکثر موارد نتایج عکس مواردی که انتظار می‌رود حاصل می‌گردد.
محصولات روشن کننده پوست که به شکل ژل یا لوسیون به فروش می‌رسند، حاوی ترکیب‌هایی هستند که مکانیسم عملکردی طبیعی پوست را بر هم می‌زنند. با ضعیف و نازک شدن پوست، این سد دفاعی بدن قدرتش را از دست می‌دهد و در برابر نور خورشید، سرما و عفونت‌ها آسیب پذیر می‌شود.
کرم‌های ضد آفتاب حاوی برخی از مواد شیمیایی هستند که می‌توانند باعث تحریکات پوست از جمله قرمزی، تورم، سوزش و خارش شوند. برخی از افراد واکنش شدید آلرژیک نشان می‌دهند به این ترتیب که دچار راش و خارش شدید می‌شوند. واکنش آلرژیک ایجاد شده در اثر کرم‌های ضد آفتاب می‌تواند ناشی از مواد شیمیایی موجود در کرمها مانند مواد نگهدارنده باشد. ماده ای به نام PABA یا آمینوبنزوئیک اسید در بسیاری از کرم‌های ضد آفتاب استفاده می‌شود و می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک زیادی شود همچنین ترواش کرم ضد آفتاب به داخل چشم می‌تواند منجر به احساس سوزش شود. برخی ادعا می‌کنند که کرم‌های ضد آفتاب حتی می‌توانند باعث نابینایی فرد شوند. کرم ضد آفتاب حاوی مواد تشکیل دهنده ای است که اثرات استروژنی بر سلولهای سرطان سینه دارد.
کرم‌های سفید کننده دارای یک ماده شیمیایی به نام هیدروکینون هستند. این ماده شیمیایی از تولید رنگدانه ملانین در پوست انسان جلوگیری میکند و در نتیجه، رنگ پوست به سپیدی می‌گراید. ولی تاثیرات منفی بسیاری دارد.
این ماده، پوست را تحریک کرده و قشر خارجی آن را به شدت نازک میکند. به همین دلیل استفاده بلندمدت از این گونه کرم ها، منجر به ایجاد چین و چروک، التهاب، عفونت، زخم و خارش می‌شود . در ضمن بیشتر این محصولات جزو انواع کورتون‌ها هستند و اگر سرخود مصرف شوند می‌توانند باعث پرفشاری خون، نارسایی کلیه، دیابت، بی نظمی عادت ماهانه خانم‌ها و مشکلات مفصلی و استخوانی شوند.
به همین دلیل تولید کرم‌های ضد تیرگی در اتحادیه اروپا به دلیل سرطان زا بودن ممنوع است در حالی که در تعداد زیادی از کشورهای مختلف، زنان و مردان بسیاری هستند که با هدف روشن کردن پوست خود از کرم‌های ضد تیرگی استفاده می‌کنند، اما این روند به دلایل مضر بودن اکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته مانند اعضای اتحادیه اروپا متوقف شده است. در واقع به همین دلیل در این کشورها، شرکتهای تولید کننده لوازم و کالاهای بهداشتی – آرایشی از تولید، پخش و توزیع کرم‌های ضد تیرگی ممنوع شده اند.
پزشکان سازمان بهداشت جهانی نیز به دختران و زنانی که با استفاده از کرم‌های مختلف به روشن کردن چهره و پوست خود به درجات مختلف اقدام می‌کنند، توصیه می‌کنند با توجه به اینکه اکثر کرم‌های ضد تیرگی سرطان زا هستند از این اقدام جدا بپرهیزند، زیرا این کرمها به همان اندازه کرم‌های برنزه کننده پوست برای سلامتی فرد خطرناک هستند ( 5006608/www.yjc.ir/fa/news)
بر اساس آمار سازمان ملل، میزان استفاده از کرم‌های ضد تیرگی در کشورهای آفریقایی مانند نیجریه و برخی از کشورهای آسیایی مانند مالزی، کره و هند و کشورهای عربی بسیار بالاست. به عنوان مثال حدود ۸۰ درصد زنان در مالزی از این کرمها استفاده می‌کنند.
پژوهش‌های مراکز مسوول بهداشتی در جهان و نهادهای تحقیقاتی مختلف در این زمینه یک نقطه مشترک دارند و آن هم ماده ای شیمیایی به نام هیدروکینولا است. این ماده در صنایع کاربردهای بسیاری دارد و از جمله در صنایع رادیولوژی و عکاسی برای ظهور عکس از آن استفاده می‌شود.
اثری که هیدروکینون در بدن می‌گذارد این است که این ماده شیمیایی از تولید پیگمان (رنگ دانه ملانین در پوست انسان جلوگیری میکند و در نتیجه، رنگ پوست به سپیدی می‌گراید. این ماده، ولی، تاثیرات جانبی منفی بسیاری دارد.
پیشتر منابع خبری به نقل از راین هولد، پزشک آلمانی متخصص پوست در مورد تاثیر مخرب هیدروکینون بر پوست و بدن گزارش دادند: این ماده، پوست را تحریک و قشر خارجی آن را به شدت نازک میکند، به همین دلیل استفاده بلند مدت از این گونه کرم ها، منجر به ایجاد چین و چروک، التهاب، عفونت، زخم و خارش می‌شود. این در حالی است که اکنون بسیاری از کرم‌های سفید کننده پوست حاوی هیدروکینون در داروخانه‌های اینترنتی کشورهای مختلف در سراسر دنیا فروخته می‌شود (81018442/http://www.irna.ir/fa/News).
کرم ضد آفتاب به منظور جلوگیری از صدمات ناشی از اشعه ماورای بنفش خورشید لازم است اما نفوذ طولانی مدت آن سبب ایجاد آسیب‌هایی از جمله پیری دائمی پوست می‌گردد.
به گزارش مهر به نقل از رویترز کرم ضد آفتاب پوست را در مقابل اثرات کوتاه مدت مثل آفتاب سوختگی محافظت میکند و با جلوگیری از آفتاب سوختگی حاد، سبب پیشگیری از اثرات طولانی مدت آفتاب مانند سرطان پوست می‌شود اما پیری زودرس را چندان به تعویق نمی‌اندازد.
در ضمن با توجه به اینکه تابش آفتاب یکی از علل اصلی ایجاد سرطان‌های پوست میباشد که جزء شایع ترین سرطان در سنین ۲۵ و ۲۹ سالگی است اما استفاده زیاد از کرم‌های ضد آفتاب و لایه بردار نیز موجب کاهش ضخامت و مقاومت پوست در مقابل محرکهای خارجی می‌شوند.
متخصصان معتقدند که از ضد آفتاب‌ها باید به صورت مکرر استفاده شده و از تماس پوست با آفتاب در بین ساعت‌های ۱۰ تا ۱۶ یعنی ساعاتی که شعاع‌های نور خورشید قوی تر است پیشگیری شود.
بنا برهمین گزارش اشعه ماوراء بنفش حتی از ابر عبور میکند و به وسیله شن، آب، برف و حتی بتن منعکس می‌شود؛ بنابراین ابر و آلودگی هوا نور را فیلتر نمی‌کند و بهتر است تا حد امکان در معرض تابش مستقیم خورشید قرار نگیرید.
در ضمن دانشمندان عقیده دارند که آفتاب سوختگی می‌تواند ایمنی بدن را برای ۲۴ ساعت بعد از تماس با آفتاب تغییر دهد. پس بیشتر مراقب کودکان باشید اما در استفاده از کرم‌های شیمیایی برای آنها دقت نمایید.
(www.asriran.com/fa/news/39847)
عوارض جانبی استفاده از کرم‌های ضد آفتاب
1- واکنش‌های آلرژیک
۲- کرم‌های ضد آفتاب می‌توانند آکنه را بدتر کنند
٣- ایجاد خارش و سوزش در چشم
۴- افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان
۵-درد در مناطق مو دار بدن
۶ – ایجاد درد و خارش در ناحیه فولیکول مو
رنگ پوست ژنتیکی است. در اروپا رنگ پوست افراد معمولا روشن، در خاورمیانه متوسط و در آفریقا تیره است. هر چه آفتاب در منطقه ای بیشتر باشد، ملانوسیت‌ها فعالیت بیشتری دارند و در نتیجه رنگ پوست مردم آن ناحیه تیره است.
در گزارشی محققان آلمانی بر اساس تجربه مردم کشورهای آفریقایی اعلام کردند کرم‌های روشن کننده پوست به دلیل مواد شیمیایی خاص موجود در آنها سرطان زا هستند.
به گزارش ایرنا از منابع خبری دانشمندان آلمانی با تاکید بر تجربه عملی مردم آفریقا و تحقیقات انجام شده می‌گویند: بهترین کرم ضد تیرگی پوست از گیاهان به دست می‌آید.
این محققان استدلال می‌کنند: زنان سیاه پوست آفریقای جنوبی برای جلوگیری از تیره تر شدن پوست خود، از شیوه‌های کاملا طبیعی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، در آفریقای جنوبی مردان و زنانی که در زیر نور شدید آفتاب در مزارع و یا معادن کار می‌کنند، برگ‌های گل سرخ به صورت خود می‌مالند.
این افراد با این روش هم زیبایی خود را حفظ می‌کنند و هم از آسیب رسیدن به پوست خود جلوگیری می‌کنند. پژوهش‌های دانشگاه لیمپوپو آفریقای جنوبی که بتازگی در مورد تاثیر گل سرخ و عصاره آن بر روی پوست صورت منتشر شده حاکی است: این مواد علاوه بر بهبود سلامت پوست ، عوارض جانبی و منفی side effect بر پوست ندارد و استفاده تدریجی آن حتی منجر به روشن شدن پوست به طور طبیعی میکند (692088/ www.fardanews.com/fa/news)
امروزه جهت زیبایی و جلوگیری از پیری زودرس پوست صورت و بدن و رشد موهای سر و غیره و جهت درمان آنها، از داروهای شیمیایی استفاده می‌گردد و به دلیل عوارض جانبی بعضی از این داروها، توجه انسان در عصر حاضر به گیاهان دارویی و فرآورده‌های آنها روز به روز بیشتر می‌شود.
همانطور که در بالا ذکر شد، عوارض جانبی متعددی از کرم‌های ضد آفتاب وجود دارد. بهترین راه برای از بین بردن چنین مشکلی این است که از محصولات طبیعی که بدون مواد شیمیایی هستند، استفاده گردد. در این میان پسته و گل محمدی که شاید از مهمترین گیاهان باشند لذا به دلیل اهمیت و خواص آنها می‌توان در زمینه آرایشی استفاده نمود با وجود خواص متعدد روغن پسته، بسیاری از افراد این روغن را در داخل و خارج نمی‌شناسند و از مزایای آن اطلاع کاملی ندارند بنابراین مغز پسته دارای مقادیر فراوانی اسیدهای چرب، پتاسیم، فسفر، منیزیم، روی، آهن و ویتامین‌ها و آنتی اکسیدانها میباشد با توجه اینکه روغن پسته از عصاره مغز پسته به دست می‌آید روغنی شفاف و زرد رنگ است که دارای خواص آرایشی و درمانی میباشد. روغن پسته سرشار از برخی اسید چرب غیر اشباع، ویتامین‌هایی نظیر A، E و دارای مقادیر بسیار بالایی مواد معدنی میباشد. این روغن در برابر سایر روغنها سرشار از آنتی اکسیدانها است که باعث اهمیت دو چندان روغن پسته می‌گردد. لذا بدین منظور با جدا سازی این ترکیب و فرآوری و ترکیب آن با عصاره گل محمدی می‌توان یک محصول کاملا طبیعی آرایشی و بهداشتی و جایگزین ترکیبات شیمیایی آرایشی باشد. همچنین با توجه به نرم کننده‌های آرایشی که اکثرا شیمیایی میباشند و در طولانی مدت اثرات بسیار مضری بر روی پوست و زیبایی دارد لذا با توجه به تحقیقات و بررسی‌های لازم ترکیب روغن پسته و عصاره گل محمدی به دلیل وجود آنتی اکسیدانها و وتیامین‌های و برخی ترکیبات دیگر بر خلاف سایر روغنها و نرم کننده با سرعت جذب پوست می‌گردد و از چروک شدن پوست جلوگیری و به شادابی و نرم شدن پوست کمک می‌نمایید و باعث می‌گردد تا پوست افراد سالم و شاداب بماند لذا با توجه به میزان بالا استفاده از مرطوب کننده‌های با منشاء شیمیایی در کشور و اثرات مضر آنها در جامعه، لذا یکی از مهمترین اهداف این اختراع تولید یک مرطوب کننده کاملا طبیعی با منشاء گیاهی جهت جایگزین کردن مرطوب کننده‌های شیمیایی است بنابراین شاید بتوان گفت که امروزه یکی از مهمترین مشکلات کشور در حوزه سلامت کم توجهی به صنایع آرایشی است که با فرآوری محصول اولیه که پسته و گل محمدی میباشد و تبدیل آنها به این محصول استراتژیک، می‌توان گام موثر در این زمینه جهت حل مشکلات مطرح شده برداشت و به جامعه خدمت نمود.
پژوهش‌های مراکز مسوول بهداشتی در جهان و نهادهای تحقیقاتی مختلف در زمینه استفاده از کرم‌های شیمیایی یک نقطه مشترک دارند و آن هم ماده ای شیمیایی به نام هیدروکینون است. این ماده در صنایع کاربردهای بسیاری دارد و از جمله در صنایع رادیولوژی و عکاسی برای ظهور عکس از آن استفاده می‌شود. اثری که هیدروکینون در بدن می‌گذارد این است که این ماده شیمیایی از تولید پیگمان (رنگ دانه) ملانین در پوست انسان جلوگیری میکند و در نتیجه، رنگ پوست به سپیدی می‌گراید. این ماده، ولی، تاثیرات جانبی منفی بسیاری دارد.
بیشتر منابع خبری به نقل از راین هولد، پزشک آلمانی متخصص پوست در مورد تاثیر مخرب هیدروکینون بر پوست و بدن گزارش دادند: این ماده، پوست را تحریک و قشر خارجی آن را به شدت نازک میکند، به همین دلیل استفاده بلند مدت از این گونه کرم ها، منجر به ایجاد چین و چروک، التهاب، عفونت، زخم و خارش می‌شود. این درحالی است که اکنون بسیاری از کرم‌های سفید کننده پوست حاوی هیدروکینون در داروخانه‌های اینترنتی کشورهای مختلف در سراسر دنیا فروخته می‌شود (81018442/http://www.irna.ir/fa/News).
امروزه یکی از دغدغه‌های مهم بشریت، دستیابی به روشهای جوانسازی و جوان شدن و حفظ آن است و روزی نیست که متخصصان پوست و مو با بیمارانی مواجه نشوند که علت اصلی مراجعه شان، دریافت دارویی برای بهبود وضعیت پوست صورت، گردن یا دست برای داشتن پوستی جوان تر و چین و چروک‌های کمتر نباشد. با پیشرفت علم و تکنولوژی، امروزه راه‌های فراوانی برای دستیابی جوانسازی پوست وجود دارد؛ از کرم‌های حاوی سلولهای بنیادین و جوان کننده پوست گرفته تا روشهای بسیار مدرن جراحی پلاستیک، همگی سعی در جوان تر کردن پوست فرد، به رغم افزایش سن شناسنامه ای او دارند. متخصصان پوست بر این باورند که دلیل حداکثر ۹۰٪ از پیری پوست عوامل خارجی هستند. آلودگی، استرس، استعمال دخانیات، الكل و اشعه فرابنفش همگی رادیکال‌های آزاد تولید می‌کنند که دشمن اصلی پوست به شمار می‌روند. رادیکال‌های آزاد در یک روند به نام اکسیداسیون به پوست حمله می‌کنند. بدن سیستم دفاعی ضد اکسیداسیونی خود را دارد تا بتواند به خنثی سازی آسیب رادیکال آزاد کمک کند. اما هر چه سن بالاتر می‌رود، کارایی این سیستم نیز تحلیل می‌یابد و نیاز ما به داشتن آنتی اکسیدان‌های اضافی بیشتر می‌شود. به مرور زمان ساختار حمایتی ضروری پوست شروع به تجزیه شدن میکند. الیاف کلاژن به یکدیگر می‌پیوندند، الاستین خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و همین امر موجب می‌شود خطوط ریز و چروک‌ها روی سطح پوست ایجاد شوند. درم به تدریج تراکم خود را از دست می‌دهد و با نازک تر شدن پوست، مویرگ‌های خونی نیز قابل مشاهده می‌شوند. پوست بخشی از دستگاه پوششی بدن است. بخشهای دیگر این دستگاه مو، ناخن و غشاء مخاطی هستند. پوست متشکل از سه لایه اصلی است ۱- روپوست اپیدرم که لایه نازک تر خارجی میباشد . ۲- درم که لایه ضخیم تر داخلی است. ۳-هیپودرم که پوست را به بافت‌های ماهیچه ای متصل میکند. رو پوست لایه‌های ضخیمی از سلولهای مسلح میباشد. پوست با دارا بودن سطح متوسطی حدود ۲ متر مربع یکی از بزرگ ترین اعضا بدن است. پوست یک سد محافظتی بین محیط جهان اطراف با عضلات، اعضای درونی و رگهای خونی و اعصاب بدن تشکیل می‌دهد. مو و ناخنها از پوست منشأ گرفته و یک حفاظت اضافی ایجاد می‌کنند. ظاهر پوست به طور گسترده ای تغییر میکند؛ که این تغییر نه تنها به دلیل عواملی همچون افزایش سن بوده، بلکه، نمایش دهنده نوسانات هیجانی و سلامت عمومی، نیز میباشد. پوست یک عضو زنده است هر چند فوقانی ترین لایه آن لایه شاخی استراتوم کورنئوم و رو پوست اپیدرم بوده که سطح پوست را تشکیل می‌دهند و متشکل از سلولهای زنده و مرده هستند و در هر فرد حدود ۳۰ هزار عدد از این سلولها در هر دقیقه ریزش می‌کنند. با این وجود سلولهای زنده پوست دائما در قسمت زیری تر رو پوست تولید شده تا جایگزین این سلولها گردند. در زیر روپوست، درم قرار گرفته که حاوی عروق خونی، پایانه‌های عصبی و غدد میباشد. لایه ای از چربی در زیر درم قرار می‌گیرد و به عنوان یک عایق، ضربه گیر و منبع انرژی عمل میکند. بدن هر انسان در مدت زمان یک زندگی ۷۰ ساله، متوسط حدود 47/۵ کیلوگرم پوست دور می‌ریزد و هر ماه تمام پوست هر فرد عوض شده و نو می‌شود. هر چند اکثر قسمت‌های پوست ضخامتی کمتر از ۶ میلیمتر دارند، اما پوست یک لایه محافظتی قوی است. جزء اصلی سطح پوست یک پروتئین زمخت فیبری است که کراتین نام دارد. این ماده را می‌توان در مو که ایجاد حفاظت و گرما میکند و در ناخنها که انتهاهای ظریف انگشتان دست و پا را می‌پوشانند، پیدا کرد. پوست یک سد دفاعی کاملا مؤثر در برابر میکروارگانیسم‌ها و مواد مضر ایجاد میکند، اما این سد بیشترین تأثیر را زمانی دارد که سطح آن دست نخورده باقی بماند. زخمها ممکن است عفونی شوند و به باکتریها، که بعضی از آنها در سطح پوست زندگی می‌کنند، اجازه دهند که وارد جریان خون شوند. سبوم که مایع روغنی است و از غدد سباسه موجود در درم تشکیل می‌گردد، به حفظ حالت ارتجاعی پوست و دفع آب، کمک می‌نماید. به دلیل اینکه پوست ما حالت ضد آب (واترپروف) دارد، آب را به هنگام دوش گرفتن مثل یک اسفنج، جذب نمی‌کنیم. احساس لامسه ما از گیرنده‌هایی که در قسمت درم پوست وجود دارند و به فشار، ارتعاش، گرما، سرما و درد پاسخ می‌دهند، ناشی می‌شود. در هر ثانیه، میلیاردها پیام از تحریکات دریافت شده در سرتاسر بدن به مغز ارسال شده و در آنجا این پیامها به صورت یک «تصویر» حسی در می‌آید و فرد را از خطراتی مثل یک وسیله داغ، آگاه می‌سازند، بعضی نواحی حسی مثل انتهای انگشتان، دارای تراکم بالایی از گیرنده‌ها میباشند. پوست همچنین یک نقش اساسی در تنظیم دمای بدن ایفا میکند و زمانیکه در معرض تابش نور خورشید قرار می‌گیرد، ویتامین (D) تولید می‌نماید که برای ایجاد استخوانهای قوی لازم است.
پوست ما به شیوه زندگی ما واکنش نشان می‌دهد، برای مثال، پوست دستان یک باغبان ضخیم شده تا حفاظت بیشتری ایجاد کند. در طی روند پیری پوست چروکیده شده و خاصیت ارتجاعی آن کمتر می‌شود که این حالت می‌تواند در نتیجه تماس بیش از حد با نور خورشید، تسریع گردد. همچنین، پوست می‌تواند رنگ خود را تغییر دهد. در برخورد مستقیم با نور خورشید، اپیدرم و درم ملانین بیشتری تولید می‌کنند، ملانین، رنگدانه ای است که تشعشعات مضر ماورا بنفش را فیلتر میکند. افزایش ملانین باعث تیره شدن پوست می‌شود. مردمی که اصلیت آنها متعلق به مناطقی با تابش شدید نور خورشید میباشد، دارای پوست تیره تری بوده که به راحتی پوست روشن نمی‌سوزد. افرادی که پوست روشن دارند بدلیل داشتن ملانین کمتر در پوست خود نسبت به آفتاب سوختگی حساس تر هستند. پوست به طور دائم خود را از طریق ریزش سلولهای مرده و تولید سلولهای تازه، نوسازی میکند. در نتیجه سلولهای سطحی که به دلیل سایش، آسیب یا بیماری از دست می‌روند، سریع جایگزین می‌شوند. سلولهای جدید در اپیدرم که لایه فوقانی پوست است و به عنوان یک پوشش محافظتی ضخیم عمل میکند، ساخته می‌شوند.
امروزه در صنعت کشور همواره با مشکلات متعددی رو به رو هستیم که متخصصان و طراحان توانمند کشورمان توانسته اند با طراحی محصولات جدید و پر کاربرد این مشکلات را تا حد بسیار زیادی ریشه کن نمایند.
خواص پوست سبز پسته
پوسته پسته به طور کلی مغز محسوب می‌شود و وجه اشترک زیادی با میوه دارد و آن چیزی که پوسته آن دانسته می‌شود، در واقع خود میوه است. بنابراین ارزش تغذیه ای زیادی در پوسته نیز درست مانند مغز وجود دارد.
مقادیر زیادی آنتی اکسیدان و مواد مغذی در پوسته پسته تازه وجود دارد که می‌تواند متابولیسم سلولی را افزایش دهد. پوست سبز پسته تازه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است و دارای خواص زیر میباشد:
۱- برای رنگرزی بکار می‌رود.
۲- بهترین دارو برای رفع بوی بد دهان است.
۳- جویدن آن باعث التیام زخم‌های داخل دهان می‌شود.
۴- برای استحکام لثه آن را روی لثه بمالید و یا بجوید.
۵- دم کرده پوست سبز پسته حالت دل بهم خوردگی و استفراغ را از بین می‌برد.
۷.دم کرده آن برای رفع اسهال مفید است.
۸. برای رفع سکسکه پوست سبز پسته را دم کنید و یک فنجان از آن را بنوشید.
۹- جوشانده پوست درخت پسته برای برطرف کردن خارش اعضای تناسلی زنان مفید است.
۱۰- جوشانده پوست و برگ درخت پسته برای رفع درد و خارش مقعد مفید است.
مضرات
مغز پسته گرم و خشک است. خوردن زیاد آن باعث گرمی بدن و کهیر و دانه‌های قرمز رنگ در پوست می‌شود.
مصرف مقادیر زیادی از پسته عوارضی چون چاقی، فشار خون، بیماری‌های روده، معده و … را به همراه دارد. همچنین مصرف روزانه پسته نمک زده احتمال ابتلا به فشار خون را افزایش می‌دهد؛ زیرا نصف فنجان از پسته نمک زده باعث افزایش دریافت سدیم به ۲۶۳ الی ۵۲۶ میلی گرم و منجر به افزایش فشار خون می‌شود.
مغز پسته چربی زیادی دارد و کسانی که معده ضعیف دارند باید آن را با زردآلو بخورند.
مشکلات و چالش‌های محصول استراتژیک پسته کشور در مقابل رقبای خارجی در بازار جهانی:
1- عدم آگاهی کشاورزان از ارقام تجاری و تطابق خصوصیات آنها با شرایط آبی و خاکی و اقلیمی مناطق پسته کاری و بازار هدف جدید (ذائقه / سلایق غذایی) آمریکا‌ها بسیار عاشق طمع شیرین هستند ولی اگر میزان چربی بالا باشد خریدار نیستند)
۲- عدم هماهنگی تعداد پایه گرده افشان با پایه‌های مادری که طبق بررسی‌ها در آمریکا به ۸ میباشد ولی در ایران ا به حدود ۱۹۰ میباشد.
3- عدم هم زمان بودن گرده افشانی پایه‌های پدر و مادر
۴- عدم یکنواختی پایه‌ها به دلیل تفرق ژنتیکی
۵- عدم انتخاب پایه مناسب به شرایط اقلیمی مناسب منطقه کشت
۶- عدم رعایت اصول تغذیه
7- عدم رعایت زمان آبیاری
۸- عدم رعایت زمان مناسب برداشت
۹- عدم رعایت اصول مبارزه با آفات و بیماری ها
۱۰- عدم رعایت شخم مناسب پایه درختان
۱۱- عدم رعایت اصول صحیح هرس
۱۲- عدم اطلاع از بیماری‌ها
۱۳- عدم آگاهی و اطلاع لازم جهت استفاده از اصول مکانیزاسیون وغیره از چالش مهم و اساسی در باغات پسته در ایران میباشد.
۱۴- عدم آگاهی از فناوری‌های روز دنیا جهت فرآوری
۱۵- عدم حمایت لازم و به موقع از سوی نهادهای مسئول
[1] Core et al
[2] Pistacia atlantica
[3] Phstacia klinjuk
[4] Kay et al
